Ś

 

ŚCIANOWA, ulica w ►Załęskiej Hałdzie (na pn. od ►Autostrady A-4), o zmiennym, południkowym i równoleżnikowym przebiegu; działające firmy i punkty handlowe: przedsiębiorstwo transportowe, sklep spożywczy, magazyn materiałów budowlanych.

ŚCISŁO Ryszard (15 IV 1887, Nowouszyca – ?), nauczyciel, działacz społeczny, od 1908 roku pracował w szkolnictwie; od 1922 był kierownikiem szkoły podstawowej w ►Załęskiej Hałdzie (zob. ►Szkoła Podstawowa nr 25 w Załęskiej Hałdzie); działał w chórze ►Lutnia (jako kierownik sekcji oświatowej) i ►Związku Powstańców Śląskich (kierownik sekcji oświatowej i sądu koleżeńskiego).
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski – Oświecenie Publiczne, nauczyciele, sygn. S-796.

ŚLĄSKI PIEC, fabryka przemysłu ceramicznego i metalowego, zał. XII 1945 przy ul. Wojciechowskiego 156 (ob. ►ul. Gliwicka), właścicielem był Henryk Tomanek; zajmowała się budową pieców piekarniczych i maszyn piekarskich (ugniatarki, dzielarki, przesiewacze, mieszarki maku, młynki do bułek, młynki do maku, trzeparki do worków). Ostatnia wzmianka w 1949.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 2464.

ŚLĄSKI RYNEK HURTOWY OBROKI, położony przy ulicy ►Obroki 130, największy tego typu zakład na terenie Górnego Śląska; 37 tys. m kw.; 4 hale, 2 wiaty handlowe, pawilon owocowo-warzywny, założony w 1992 roku jako Śląskie Hale Targowe, od 1994 Katowicki Hurt Towarowy, od 1999 Centrum Handlu Hurtowego sp. z o.o.; od 2010 pod obecną nazwą.
https://obroki.pl/

ŚLĄSKIE HALE TARGOWE, zob. ►Śląski Rynek Hurtowy Obroki.

ŚLĄSKIE KOLEJKI SA (Schlesische Kleiebahn, Schlesisch-Dombrowaer Eisenbahn Betriebs Geselschaft Gmbh, Śląsko-Dąbrowskie Kolejki, Śląskie Kolejki SA); na terenie Załęża firma wybudowała dwa garaże autobusowe i własną stację benzynową przy ul. Stanisława Wojciechowskiego (zob. ulica ►Gliwicka)
AUM, zesp. 1, sygn. 2398.

ŚLĄSKO-DĄBROWSKIE TOWARZYSTWO KOLEJOWE EKSPLOATACYJNE, zob. ►Śląskie Kolejki SA.

ŚLUSARSKA ULICA, w Załężu, długości 150 m, w międzywojniu i do 1954 – ks. Strzybnego, w okresie okupacji hitlerowskiej Berggeiststrasse, powstała w wyniku podziału tej jednostki nazewniczej (zob. też ul. ►Tokarska), stara zabudowa – familoki.

ŚLUSARSTWO, dział rzemiosła branży metalowej; w źródłach z okresu międzywojennego wymieniane są warsztaty Maksymiliana Laksy; Malwina Picka, braci ►Dziaczko, Edwarda Grytzmachera; warsztaty ślusarskie były rozmieszczone przy ul. Wojciechowskiego (zob. ul. ►Gliwicka), ul. ►Marcina.
Księga adresowa miasta wielkich Katowic, Katowice 1936; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/30. Katowice [1930].

ŚMIGIELSKI Stefan OMI (?– 20 VIII 1984), ojciec superior; założyciel placówki Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej na Koszutce (1936), budowniczy klasztoru; w latach 1943–1945 administrator kuracji św. Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie (zob. ►Parafia świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie); funkcję superiora pełnił jeszcze w 1967 roku.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. Wydział do spraw wyznań, sygn. 644; koszutka.pl › historia-klasztoru.

ŚPIEWACZY RUCH W ZAŁĘŻU, zob. ►Ruch śpiewaczy w Załężu.

ŚRODKOWY USKOK, przebiegający przez prawie całe złoże ►kopalni „Kleofas”, o zrzucie do 60 m w kierunku zachodnim.
https://zapadliska.gig.eu/sites/default/files/KWK%20Kleofas%20-%20info%20POL.pdf.

ŚWIETLICA KOPALNI KLEOFAS, placówka kulturalno-oświatowa, zał. 26 III 1945 z inicjatywy Śląsko-Dąbrowskiego Wydziału Informacji i Propagandy w Katowicach w ►Domu Sypialnym Kopalni Kleofas; zajmowała co najmniej 3 izby (biblioteka, przechowalnia sprzętu sportowego: lekkoatletycznego, kajakarskiego, zegarów szachowych i instrumentów muzycznych);współpracowała z klubami sportowymi ►kopalni „Kleofas” (zob. ►Kleofas 06 Katowice); prowadziła zespół samokształceniowy, instrumentalny, śpiewaczy, teatr amatorski; pracami kierowali: Józef Wajs, Jan Opolski.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 4304.

ŚWIETLICA MIĘDZYORGANIZACYJNA W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, struktura ruchu świetlicowego, ustanowiona w ramach oświaty pozaszkolnej w Wydziale Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych dla dziesięciu miejscowych organizacji; funkcjonowała w latach 30. XX w. w ►Szkole Podstawowej nr 25 im. Konstantego Damrota.
APK zesp. Inspektorat Szkolny Katowice, sygn. 221.

ŚWIETLICA nr 4 zob. ►Ognisko Młodzieży w Załężu

ŚWIETLICA ZWIĄZKU STRZELECKIEGO W ZAŁĘŻU, lokal otwarty 29 kwietnia 1934 roku w ►Szkole Podstawowej nr 23 dla oddziałów ►Związku Strzeleckiego w Załężu i do 1935 ►Związku Strzeleckiego w Załęskiej Hałdzie, poświęcenia obiektu dokonał ks. Józef ►Kubis; przemówienia wygłosili m.in. Michał ►Magryś, Zofia ►Magryś, inż. Paweł Wendt, przyrzeczenie odebrał mec. Strzelczyk.
„Górnoślązak” 1933, nr 118.

ŚWIĘTO SĄSIADÓW, organizowany od 2012 roku z okazji Europejskiego Święta Sąsiadów festyn parafialny na placu przy ►kościele pw. św. Józefa.

ŚWIĘTY KRZYŻ (Zum Hohere Kreuz), pole górnicze o pow. 420,271 m² położone na wschód od osady Kalina i zachód od Wysokiego Krzyża; nadanie w 1857 uzyskali: ►Georges de La Tour i ►hr. Teodor Magnus von Moltke; podzielone było na 3 pola: A. Zum Hohere Kreuz, B. Zum Hohere Kreuz, C. Zum Hohere Kreuz). W 1904 wykupione przez fiskusa niemieckiego (należało do ►Spółki Górniczej Spadkobierców Georga von Giesche); od 1923 w rękach fiskusa polskiego. 31 XII 1937 Wyższy Urząd Górniczy nadał polu nazwę: Święty Krzyż.
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn,515/2; R. Borowy: Wczoraj, dziś, jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

ŚWIŃSKA GÓRKA, nazwa hałdy (z szlaki hutniczej) na terenie ►Huty Baildon, znana z hodowli na jej terenie świń; w 1910 produkcja wody sodowej; w I 1945 stanowisko niemieckiej artylerii lekkiej.
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; J. Skowronek: Jak to było przed dziesięciu laty. „Głos Baildonu” 1955, nr 2.

ŚWIT, Pierwsze Śląskie Towarzystwo Ogródków Działkowych „Świt”, stowarzyszenie ►Towarzystwa Ogródków Działkowych Województwa Śląskiego z siedzibą w Załężu, zał. 7 IV 1929 pod nazwą Towarzystwo Ogródków Działkowych i Przydomowych z inicjatywy ►Śląskiej Izby Rolniczej (Władysław Włosik) oraz grupy miejscowej ►Związku Powstańców Śląskich na ►kolonii Ignacego Mościckiego (►Paweł Jacek, Weps). W statucie zapisano: „[...] grupa miejscowa ZPŚl. jest jednocześnie towarzystwem ogrodniczym, tak Towarzystwo Ogrodnicze jest grupą miejscową ZPŚl., organizacją czysto gospodarczą, opierającą się w działalności zawodowej o Śląską Izbę Rolniczą”. Od 1932 działało pod nazwą „Świt” z siedzibą w ►Szkole Podstawowej nr 24 im. Ignacego Mościckiego. Na walnym zebraniu 12 II 1933 uchwałą przyjęto zapis, że Pierwsze Śląskie Towarzystwo Ogródków Działkowych „Świt” jest równocześnie Towarzystwem Upiększania Kolonii i przejmuje wszelkie agendy towarzystw uporządkowania miast dla obwodu Katowice i ►Kolonii im. Prezydenta Ignacego Mościckiego. W 1929 skupiało 60 członków (powstańców śląskich), a w 1936 – 72. Honorowymi członkami byli: ►dr Adam Kocur i Władysław Włosik. Po chorzowskim było najsilniejszym ośrodkiem amatorskiego ruchu ogródków działkowych i przydomowych w województwie śląskim. Od 22 II 1933 funkcję prezesa pełnił Hubert Oczko, a wiceprezesa ►Józef Słomka. Reaktywowane w 1945, w 1956 zdobyło nagrodę wojewódzką. Utrzymywało się z funduszy ►Dzielnicowej Rady Narodowej Katowice Śródmieście Zachód. Obecnie tworzy dwa zespoły: 1) po północnej stronie ►ul. Gliwickiej na granicy z Osiedlem Tysiąclecia; 2) między ►ul. Józefa Skrzeka i torem kolejowym Katowice – Gliwice.
Dziesięć lat pracy Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego: 1928–1938. Katowice 1938.

ŚWITAŁA Emanuel (1 I 1876, Załęże – 30 IV 1947, Załęże), ostatni polski (od 1932) właściciel ►restauracji Obywatelska; członek zarządu koła ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu.
„Polonia” 1932, nr 2884; „Polska Zachodnia” 1933, nr 50.

 


LEKSYKON ZAŁĘSKI

WSTĘP

Leksykon załęski ma charakter popularny, będzie zawierać minimum 1500 haseł ujmujących okres od czasów zamierzchłych do współczesności. Granice terytorialne powstającego dzieła wyznaczają granice historyczne Załęża, różniące się od współczesnych. Dlatego wśród haseł uwzględniono struktury administracji terenowej, w obrębie których funkcjonowała miejscowość (dotyczące takich jednostek terytorialnych, jak: księstwo cieszyńskie, księstwo raciborskie, majorat mysłowicki, powiat bytomski i powiat katowicki), a także struktury administracji kościelnej (dekanaty), do których miejscowości należały.

W hasłach poruszono tematy: biograficzne, topograficzne, topograficzno-historyczne, historyczne, gospodarcze, wyznaniowe, kulturalno-oświatowe, omówiono zabytki i pomniki, struktury lecznictwa i kultury fizycznej, parę haseł poświęcono kulturze ludowej.

Notki biograficzne dotyczą wyłącznie osób nieżyjących, pochodzących z terenów historycznego Załęża, a także tam zamieszkałych bądź działających, rozsławiających je poza ich granicami, o ile o ich działalności zachowały się ślady w źródłach lub dostępnych opracowaniach. Było to jedyne kryterium, jakie zastosowano, stąd w leksykonie znalazły się osoby o różnych opcjach narodowych i różnych orientacjach politycznych (m.in. działacze lewicowi, przedstawiciele duchowieństwa, osoby konsekrowane, właściciele Załęża, działacze samorządowi, powstańcy śląscy, sportowcy, nauczyciele, przedstawiciele świata kultury, dyrektorzy zakładów pracy).

Ważną część leksykonu stanowią hasła topograficzne – zarówno z topografii urzędowej (dotyczą większości ulic Załęża i Załęskiej Hałdy, nazw osiedli i kolonii, miejsc historycznych), jak i z onomastyki ludowej. Pewna grupa haseł dotyczy wydarzeń historycznych, ich wpływu na dzieje Załęża (np. działalności Armii Radzieckiej w styczniu 1945, II wojny światowej, struktur ruchu oporu podczas okupacji, I wojny światowej, powstań śląskich, plebiscytu górnośląskiego, wojny trzydziestoletniej, wojen saskich, wielkiego kryzysu gospodarczego).

Duża grupa haseł dotyczy jednostek gospodarczych. W tej grupie znajdują się wszystkie kopalnie z szybami i polami górniczymi, huty, kuźnica i inne jednostki gospodarcze różnych branż. Pewna grupa haseł odnosi się do rzemiosła, usług i handlu – obejmuje opracowania dotyczące nazw branżowych (np. fryzjerstwo, kowalstwo, piekarstwo), rzemieślników wykonujących wybrane zawody (np. budowlańcy, piekarze, stolarze), a także niektórych hurtowni, sklepów i mających długoletnie tradycje restauracji. Nie pominięto również haseł związanych z rolnictwem (np. hodowla bydła, drobiu, koni, trzody oraz uprawa roślin użytkowych, ziemniaków i żyta).

Starając się uwzględnić wszystkie aspekty dziejów Załęża, opracowano też hasła związane z życiem parafialnym realizowanym w 3 istniejących kościołach (parafie, związki i stowarzyszenia kościelne, obiekty sakralne), edukacją przedszkolną, szkolną i pozaszkolną, lecznictwem (szpitale, ważniejsze przychodnie, apteki), kulturą fizyczną i turystyką (struktury i kluby sportowe).

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł


 


wspolczesne-granice-zaleza

Współczesne granice Załęża